رکن‌الدین‌محمد سجاسیسُجاسی رکن‌الدین محمد، کنیه‌اش ابوالغنائم، صوفی قرن ششم و هفتم و از مشایخ سلسلۀ سهروردیه می‌باشد. ۱ - نسبتوی به شهر سجاس، بین همدان و ابهر، منسوب است. [۱]
یاقوت حموی، معجم‌البلدان، ج ۳، ص ۴۰.
نسبت او را سنجاسی [۲]
نورالدین عبدالرحمن جامی، نفحات‌الانس من حضرات‌القدس، ج۱، ص۴۶۶، چاپ محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
و سنجابی [۳]
دولتشاه سمرقندی، تذکرةالشعراء، ج۱، ص۱۹۶، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰م/ ۱۳۱۸.
هم ذکر کرده‌اند، اما قزوینی [۴]
معین‌الدین ابوالقاسم جنید شیرازی، شدالازارقی حط الاوزارعن و زوارالمزار، ج۱، ص۳۱۱ـ۳۱۲، چاپ محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش.
فقط سجاسی را صحیح دانسته است.از احوال رکن‌الدین اطلاع چندانی در دست نیست. ۲ - شریعت و طریقتسجاسی اهل ریاضت و مجاهده و عالم و عامل به علوم و احکام شریعت و آداب طریقت بود. [۵]
سید محمد نوربخش، سفینةالاولیاء، ج۱، ص۴۳، در جشن‌نامه هانری کربن، زیر نظر سیدحسین نصر، تهران، ۱۳۵۶ش.
اوحدالدین کرمانی [۶]
اوحدالدین کرمانی، دیوان رباعیات، ص ۱۷۵ـ۱۷۶، چاپ احمد ابومحبوب، تهران، ۱۳۸۰ش.
در یک رباعی به سخت‌گیری او در تربیت سالکان اشاره کرده است.۳ - اساتید طریقتوی مرید قطب‌الدین ابهری بود و پس از درگذشت قطب‌الدین در ۵۷۷، جانشین او شد. [۷]
معین‌الدین زرکوب شیرازی، شیرازنامه، ج۱، ص۱۸۶، چاپ اسماعیل واعظ جوادی، تهران، ۱۳۵۰ش.
[۸]
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، ج۱، ص۱۶، تهران، ۱۳۴۷ش.
از امین‌الدین بلیانی نقل شده که او به دست قطب‌الدین ابهری و جمال‌الدین ابوالمظفر زنجانی خرقه پوشیده است. [۹]
محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایة و مصباح‌العنایة (سیرتنامه شیخ امین‌الدین محمد بلیانی)، ص ۱۸، چاپ عمادالدین شیخ الحکمایی، تهران، ۱۳۷۶ش.
۴ - خانقاهرکنالدین در بغداد خانقاهی داشت که به آن دَرَجه می‌گفتند، زیرا در کنار رود دجله بود و چند درجه یا پله داشت که مریدان برای وضو از آن‌جا به پایین و بر سر آب می‌رفتند. [۱۰]
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، ص ۴ـ۵، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، ۱۳۴۷ش.
[۱۱]
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، ج۱، ص۱۶ـ۱۷، تهران، ۱۳۴۷ش.
[۱۲]
ابن فوطی، مجمع‌الآداب فی معجم‌الالقاب، ج۲، ص۱۲۴، چاپ محمدالکاظم، قم، ۱۴۱۶.
۵ - مریدانظاهرا سجاسی یکی از صوفیان و عالمان معتبر بغداد به شمار می‌رفته است، چرا که عالمانی مثل ابن جوزی از مریدان وی بودند. [۱۳]
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، ج۱، ص۱۳، تهران، ۱۳۴۷ش.
برخی از منابع [۱۴]
ابن رافع، تاریخ علماء بغداد المسمی منتخب‌المختار، ج۱، ص۱۴۸، تصحیح عباس العزاوی، بغداد، ۱۳۵۷/ ۱۹۳۸.
[۱۵]
نورالدین عبدالرحمن جامی، نفحات‌الانس من حضرات‌القدس، ج۱، ص۴۶۶، چاپ محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
شمس تبریزی را مرید رکن‌الدین دانسته‌اند؛ حتی به گفتۀ دولتشاه سمرقندی، [۱۶]
دولتشاه سمرقندی، تذکرةالشعراء، ج۱، ص۱۹۶، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰م/ ۱۳۱۸.
شمس به اشارۀ سجاسی به قونیه رفت و دست مولانا را گرفت، اما شمس در مقالات خود هیچ اشاره‌ای به سجاسی نکرده است.به نوشتۀ رضا قلی‌خان هدایت، [۱۷]
رضاقلی‌خان هدایت، ریاض‌العارفین، ج۱، ص۱۶۳، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران، ۱۳۴۴ش.
فخرالدین عراقی و شمس‌الدین تبریزی در چله‌خانه سجاسی چله‌نشینی می‌کردند.اوحدالدین کرمانی و شهاب‌الدین اهری، هر دو، مرید و داماد رکن‌الدین بودند. [۱۸]
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، ج۱، ص۵۹ـ۶۰، تهران، ۱۳۴۷ش.
[۱۹]
ملامحمدامین حشری تبریزی، روضه اطهار، ج۱، ص۱۴۶، چاپ عزیز دولت‌آبادی، تبریز، ۱۳۷۱ش.
سجاسی اوحدالدین را ملازم و خادم شهاب‌الدین قرار داده بود. [۲۰]
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، ج۱، ص۱۷۲، تهران، ۱۳۴۷ش.
ظاهرآ در سال ۶۰۶ اوحدالدین در سفر حج سجاسی را همراهی کرده است. [۲۱]
ابن عربی، الفتوحات المکیة، ج۱، ص۱۹۶، چاپ احمد شمس‌الدین، بیروت، ۲۰۰۶.
[۲۲]
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، ج۱، ص۵۲، تهران، ۱۳۴۷ش.
[۲۳]
معین‌الدین زرکوب شیرازی، شیرازنامه، ج۱، ص۱۶۳، چاپ اسماعیل واعظ جوادی، تهران، ۱۳۵۰ش.
دیگر مریدان سجاسی، کمال‌الدین ابوبکر عقیقی (که ظاهرا برادر شهاب‌الدین اهری بوده است.)، [۲۴]
ابن فوطی، مجمع‌الآداب فی معجم‌الالقاب، ج۳، ص۳۹۶، چاپ محمدالکاظم، قم، ۱۴۱۶.
[۲۵]
حافظ حسین کربلائی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، ج۱، ص۳۵۶، چاپ جعفر ساطان‌القرایی، تهران، ۱۳۴۴ش.
اصیل‌الدین شیرازی و شجاع‌الدین ابهری بودند. [۲۶]
ابن فوطی، مجمع‌الآداب فی معجم‌الالقاب، ج۴، ص۱۹۲، چاپ محمدالکاظم، قم، ۱۴۱۶.
[۲۷]
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، ج۱، ص۵، تهران، ۱۳۴۷ش.
[۲۸]
محمود بن عثمان، فردوس‌المرشدیة فی اسرار الصمدیة، ص ۴۴۴، چاپ ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۸ش.
۶ - برادرسجاسی برادری به نام شهاب‌الدین داشته که مجذوب و «صاحب تلوین» بوده، اما سجاسی خود «صاحب تمکین» بوده است. ۷ - اجازه ارشادسجاسی به مریدان تحت تعلیم خود برای ارشاد سند مکتوب نمی‌داد، بلکه معتقد بود اجازۀ ارشاد مستعدان از سوی خدا الهام می‌شود. [۲۹]
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، ج۱، ص۱۶، تهران، ۱۳۴۷ش.
بنابراین، پس از درگذشت سجاسی معلوم نیست چه کسی جانشین او شده است. به نظر می‌رسد اقوالی هم که دربارۀ جانشین‌شدن اوحدالدین کرمانی یا شهاب‌الدین اهری نقل شده، جانب‌دارانه است. [۳۰]
مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، ج۱، ص۱۵ـ۱۶، تهران، ۱۳۴۷ش.
[۳۱]
ملامحمدامین حشری تبریزی، روضه اطهار، ج۱، ص۱۴۶، چاپ عزیز دولت‌آبادی، تبریز، ۱۳۷۱ش.
۸ - وفاتبر اساس گفتۀ زرکوب، [۳۲]
معین‌الدین زرکوب شیرازی، شیرازنامه، ج۱، ص۱۶۳، چاپ اسماعیل واعظ جوادی، تهران، ۱۳۵۰ش.
سجاسی تا ۶۰۶ زنده بوده، زیرا زرکوب پس از درگذشت روزبهان بقلی در همین سال، سجاسی را ملاقات کرده است.از این تاریخ به بعد، هیچ اطلاعی از زندگی رکن‌الدین در دست نیست. ۹ - منابع(۱) ابن رافع، تاریخ علماء بغداد المسمی منتخب‌المختار، تصحیح عباس العزاوی، بغداد، ۱۳۵۷/ ۱۹۳۸. (۲) ابن عربی، الفتوحات المکیة، چاپ احمد شمس‌الدین، بیروت، ۲۰۰۶. (۳) ابن فوطی، مجمع‌الآداب فی معجم‌الالقاب، چاپ محمدالکاظم، قم، ۱۴۱۶. (۴) اوحدالدین کرمانی، دیوان رباعیات، چاپ احمد ابومحبوب، تهران، ۱۳۸۰ش. (۵) نورالدین عبدالرحمن جامی، نفحات‌الانس من حضرات‌القدس، چاپ محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش. (۶) معین‌الدین ابوالقاسم جنید شیرازی، شدالازارقی حط الاوزارعن و زوارالمزار، چاپ محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش. (۷) حافظ حسین کربلائی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، چاپ جعفر ساطان‌القرایی، تهران، ۱۳۴۴ش. (۸) ملامحمدامین حشری تبریزی، روضه اطهار، چاپ عزیز دولت‌آبادی، تبریز، ۱۳۷۱ش. (۹) دولتشاه سمرقندی، تذکرةالشعراء، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰م/ ۱۳۱۸. (۱۰) رضاقلی‌خان هدایت، ریاض‌العارفین، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران، ۱۳۴۴ش. (۱۱) معین‌الدین زرکوب شیرازی، شیرازنامه، چاپ اسماعیل واعظ جوادی، تهران، ۱۳۵۰ش. (۱۲) سید محمد نوربخش، سفینةالاولیاء، در جشن‌نامه هانری کربن، زیر نظر سیدحسین نصر، تهران، ۱۳۵۶ش. (۱۳) محمود بن عثمان، فردوس‌المرشدیة فی اسرار الصمدیة، چاپ ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۸ش. (۱۴) محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه و مصبااح العنایه (سیرتنامه شیخ امین‌الدین محمد بلیانی)، چاپ عمادالدین شیخ الحکمایی، تهران، ۱۳۷۶ش. (۱۵) مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، ۱۳۴۷ش. (۱۶) یاقوت حموی، معجم‌البلدان. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «رکن‌الدین‌محمد سجاسی»، شماره۵۴۶۲. |